Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy z dnia 19.05.2025 powołano w województwie kujawsko-pomorskim nowy rezerwat przyrody „Dolina Rzeki Mątawy” (Dz. Urz. Woj. Kuj.-Pom. z 2025 r. poz. 2567). Jego projekt został zgłoszony w ramach ogólnopolskiej inicjatywy utworzenia 100 rezerwatów na 100 lecie Lasów Państwowych. Wnioskodawcą w sprawie powołania był Polski Klub Ekologiczny Okręgu Pomorsko-Kujawskiego w Toruniu.

# Rezerwaty przyrody, zaraz po parkach narodowych, stanowią najwyższą formę ochrony przyrody w Polsce. Zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880ze zm.), obejmują obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. #

„Dolina Rzeki Mątawy” – to rezerwat leśny o powierzchni 23,00 ha (otulina 36,40 ha), położony w gminie Jeżewo, powiat świecki, w Nadleśnictwie Dąbrowa.

Celem ochrony jest zachowanie zróżnicowanych i unikatowych fitocenoz leśnych, ochrona wysięków wód i źródlisk, zachowanie ukształtowania i zasobów doliny rzeki Mątawy oraz zachodzących w niej procesów przyrodniczych.

Dla rezerwatu określono następujące typy i podtypy:

Rezerwat ten jest miejscem bytowania wielu pospolitych i rzadkich gatunków ptaków, ssaków, gadów, płazów, ryb i minogów, a także bezkręgowców – np. ważek i chruścików. Wysokie walory stanu hydrobiologicznego rzeki Mątawy przyniosły badania ichtiofauny oraz zbiorowisk makrobezkręgowców bentosowych. Szczególnie cenne było stwierdzenie występowania w rzece strzebli błotnej (Rhynchocypris percnurus), chronionej ryby z rodziny karpiowatych.Na końcową dokumentację aplikacyjną w sprawie powołania nowego rezerwatu złożyły się opracowania następujących grup organizmów wykonane przez konkretne osoby, tj.:

Szata roślinna

Rezerwat został opisany pod względem fitosocjologicznym.

W trakcie badań zidentyfikowano zbiorowiska:

łęgi jesionowo- olszowych (Fraxino-Alnetum – 91E0-3*);

grądy subatlantyckie (Stellario – Carpinetum 9160-1);

grądy subkontynentalne (Tilio-Carpinetum – 9170-2);

grądy zboczowe (zbior. Acer platanoides -Tilia cordata – 9170-3);

żyzną i kwaśną buczynę niżową (Galio odorati-Fagetum = Melico – Fagetum – 9130-1 i Luzulo pilosae – Fagetum – 9110-1);

źródliskowe lasy olszowe (Fraxino-Alnetum s.l. – 91E0-4*) na obrzeżu dominujących olsów porzeczkowych (Ribeso nigri – Alnetum);

szuwary trzcinowe i turzycowe.

# dr Lucjan Rutkowski – Polski Klub Ekologiczny w Toruniu, emerytowany pracownik Wydział Nauk Biologicznych i Weterynaryjnych, UMK w Toruniu

Ssaki

Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie następujących ssaków chronionych: wilka (Canis lupus), bobra europejskiego (Castor fiber), wydry (Lutra lutra), ryjówki aksamitnej (Sorex araneus), kreta europejskiego (Talpa europaea).

Odnotowano szereg ssaków nieobjętych ochroną gatunkową, w tym także łownych, tj. jelenia szlachetnego (Cervus elaphus), sarnę europejską (Capreolus capreolus), dzika (Sus scrofa), daniela zwyczajnego (Dama dama), łosia (Alces alces), lisa rudego (Vulpes vulpes), kunę leśną (Martes martes), kunę domową (Martes foina), borsuka (Meles meles).

Ptaki

Na terenie rezerwatu odnotowano 10 gatunków ptaków o znaczeniu wspólnotowym, wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Rady 2009/147/WE, tzw. Dyrektywy Ptasiej.

Gady i płazy

Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie czterech (4) gatunków gadów i sześciu (6) gatunków płazów.

Gady: jaszczurka zwinka (Lacerta agilis), padalec zwyczajny (Anguis fragilis), zaskroniec (Natrix natrix), żmija zygzakowata (Vipera berus)

Płazy: traszka zwyczajna (Lissotriton vulgari), żaba trawna (Rana temporaria) , rzekotka drzewna (Hyla arborea), żaba moczarowa (Rana arvalis), ropucha szara (Bufo bufo), żaba śmieszka (Pelophylax ridibundus).

*Zespół badawczy grup: Ssaki, Ptaki, Gady i Płazy:

# dr Tomasz Brauze – EKONCEPT Badania i Ekspertyzy Środowiskowe

# mgr Katarzyna Czubachowska – Brodnicki Park Krajobrazowy

# mgr Łukasz Kurkowski – EKO-REMIGES

# mgr Paweł Stopiński – FENeco sp. z o.o.

Ryby

Inwentaryzację ichtiofauny rzeki Mątawy wykonano na podstawie dwóch metod. Analiza środowiskowego DNA ukazała bogactwo gatunkowe ryb rzeki Mątawy, która zasiedlona jest przez co najmniej 26 gatunków. Określono ponadto od 6 do 9 gatunków minogów i ryb objętych ochroną. W celu udokumentowania liczebności i struktury wiekowej oraz gatunkowej ryb wykonano badania za pomocą elektropołowów. W trakcie wykonanej ekspertyzy oznaczono gatunki występujące w głównym nurcie rzeki. Przeprowadzone badania uwidoczniły bardzo liczną i zróżnicowaną wiekiem populację głowacza białopłetwego (Cottus gobio).

Szczególnie cenne było stwierdzenie występowania w rzece strzebli błotnej (Rhynchocypris percnurus), słodkowodnej ryby z rodziny karpiowatych. Na terenie Polski strzebla błotna jest od 1983 objęta ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej i nie stosuje się dla niej odstępstw od zakazów. Została wpisana do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt jako gatunek wysokiego ryzyka, silnie zagrożony.

# prof. dr hab. Tomasz Kakareko, Katedra Ekologii i Biogeografii, Wydział Nauk Biologicznych i Weterynaryjnych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu  

# dr Dariusz Płąchocki – eDNA Laboratorium Pracownia Badań i Analiz Przyrodniczych

# mgr Kinga Walczak – eDNA Laboratorium Pracownia Badań i Analiz Przyrodniczych

Makrobentos i ocena stanu hydrobiologicznego rzeki

# dr hab. Małgorzata Poznańska-Kakareko, prof. UMK Katedra Zoologii Bezkręgowców i Parazytologii Wydział Nauk Biologicznych i Weterynaryjnych UMK w Toruniu  

Ważki

# dr Tomasz Brauze – EKONCEPT Badania i Ekspertyzy Środowiskowe       

Podziękowanie

– Leszek Wasielewski – Wiceprezes Zarządu Okręgu PKE w Toruniu

Toruń, 2025-12-14